İlk defa Çin’in Hubey Eyaleti’ne bağlı Wuhan şehrinde ortaya çıkan ve dünyayı derinden etkileyen korona virüsüne bağlı salgının dünyanın her yerinde hayatı olumsuz anlamda etkilediği hepimizin malumudur. Söz konusu salgına bağlı olarak bütün insanlığın hayat tarzı değişmeye başladığı bu cümleden her ülkenin kendine göre kimi önlemler alma yoluna gittiği de bilinmektedir. İnsanların bu yeni hayat tarzına uyumlanmaları kolaylıkla olmamışsa da genel itibariyle her toplumun kendi hususi şartlarında aldığı önlemler neticesinde farklı bir hayatı yaşamaya başladığı söylenebilir. Türkiye’de de Mart ortalarından itibaren devletin mezkûr salgın konusunda işleme koyduğu tedbirlere bağlı olarak hayat tarzının değişmeye başladığı günleri yaşamaktayız. Toplumu derinden etkileyen bu salgın ve salgının müsebbibi korona virüsü hakkında bireysel ve toplumsal olarak verilen sosyal tepkilerin yanında edebî tepkilerin dile getirildiği görülmektedir.
Türkiye’de 2020 yılı Mart ayı içinde görülmeye başlayan korona virüsü ve bu virüse bağlı salgın, uzun süredir gündemin değişmezi olarak yerini korumaktadır. Hal böyle olunca bu değişmez gündem toplumun hemen her kesiminde kendi hususi şartları içinde makes bulmuştur. Akademik camia bu cümleden edebiyat camiası da korona virüsünden mülhem söz konusu gündeme bigâne kalmamış, Türk şiirinin bütün vadilerinde edebî verimler ortaya konmuştur. Şiirlerin daha çok “akademisyen”, “halk şairi” ve “şair” olarak bilinen sanatçılar tarafından yazıldığı görülmektedir. “Bu manzumelerde korona virüsüyle dolaylı ve doğrudan ilgisi olan temizlik-maske-mesafe, kolonya, topluma ve özellikle yaşlılara yapılan “Evde kal!” çağrıları, dışarı çıkma kısıtlamaları, camilerin ibadete kapatılması, sağlıkçılara destek ve “Biz bize yeteriz!” kampanyaları ve uzaktan eğitim gibi konuların işlendiği görülmektedir.” (bk. Yılter, 2020).
Bu düşünceyle insanımızın çoğunlukla evde kaldığı sürede korona virüsü ve korona virüsüne çevresiyle alakalı edebî verimler üretmiştir. Bu verimler tamamıyla genel ağda paylaşılma ve dolaşıma açılmış olan verimlerdir. Tarafımızca bir haftalık tarama süresince korona virüsü ve korona virüsüne bağlı durumlara yönelik malzeme toplanmıştır. Bu hususta hem Türkiye’de hem de Türk dünyasında ortaya konan malzemelerin ağırlıklı olarak şiir sanatıyla oluşturulduğu görülmüştür. Elde edilen toplam 60’a yakın şiirin Türk şirinin hemen her şubesinde ait örneklerden meydana geldiği tespit edilmiştir. Kabaca bakıldığında eldeki korona virüsü konulu şiirlerin büyük çoğunluğunu anonim şiir ve âşık tarzı şiir özelliği taşıdığı bunun yanında divan şiiri ve modern şiire ait örneklerden meydana geldiği müşahede edilmiştir. Söz konusu şiirlerde ayrıca “korona” ve “virüs” kelimeleriyle yapılan söz oyunlarından özellikle Amerika, İngiltere, Çin gibi ülkelerin veya bu ülkelerin devlet başkanlarının eleştirilmesinden, iç politika, hükumet ve muhalefetin bakış açıları ve tavırlarına yönelik tarafgir veya karşıt fikirlerin serdedilmesine, korona virüsüne meydan okumadan, korona virüsüyle dalga geçmeye, maske-mesafe-temizlik üçlüsüne riayet etmekten, evde kal çağrılarına kadar uzayan farklı yaklaşımların yansımaları şiirlerde kendini göstermektedir.
Buna göre elde edilen şiirler arasında geleneksel şiir örnekleri için;
Âdem İmdat Kesici “Doğaçlama”, Ahmet İpek “Korona”,
Ahmet Kuşoğlu “Candan Ediyor”,
Ahmet Yıldırım-Öksüz Ozan “Doktor Bey”, Ali Atar “Korona Diyor ki...”,
Âşık Cemal Divanî - Âşık Sıtkı Eminoğlu “Virüs Çıktı” [Deyişme],
Âşık Cemal Divanî “Korkuttun Korona” ve “Yetiş”,
Âşık Çukurovalı Eyyubî “Bakın”,
Âşık Erol Ergani “Korona”,
Âşık Feryadî Maksut Koca “Korona”,
Âşık Feymânî “Korona Destanı 1”,
Âşık Gül Ahmet Yiğit “Korona Türküsü”,
Âşık Hacer Alioğlu Yakuti “Kimsin Sen Korona”,
Âşık Mevlüt Mertoğlu “Çıktı Çıkalı”,
Âşık Osman Nuranî – Kul Hakkı Şener “Korona” [Deyişme],
Âşık Sıtkı Eminoğlu “Pe-seven-kler”,
Âşık Yaşar Aydı “Corona Virüs”,
Âşık Zafer Kazancı “Bu Günler”,
Bekir Akbulut-Ozan İhlasi “ Teşhis”,
Bilal Öksüzce “Git Korona”,
Fikret Kamacı “Korona 2”,
Fikret Kamacı - Korona,
Huzulî “Yaş Altmış Beş”,
İbrahim Çiçek “Korana”,
İbrahim Öztaş “Korona”,
İzzet Kocadağ “Bilmeceler”, “Korona Günlerinde Gelin”, “Korona-Name”, “Koronayı Taşladık”, “Sayışmaca-Tekerleme” ve “Varsağı”,
Ozan Duranoğlu “Koronaca Maniler”,
Özer Şenödeyici “Vezn-i Aher”, başlıklı şiirler; modern şiir örnekleri için;
Abdülkadir Dağlar “Covid Ondokuz Destanı”,
Abdülkadir Oğuz “Korona,
Ali Akharman “Korana’dan Anladığım”,
Bayram Durbilmez “Korona”,
Halil Gürkan “Koronaya Sitem”,
Mucip Kına “Korona Günlerinden”,
Murat Ertaş “Evde Kalınca”,
Mustafa Kutlu “Evde Kal”,
Müzahir Kılıç “Corona”,
Öcal Oğuz “Korona”, ve “Korona II. Versiyon”,
Rabia Barış “İki Şiir”,
Selahattin Çoban “Bizim Uzmanlar”,
Süleyman Coşkuner “Koronanın Suçu Ne”,
Şerife Gündoğdu “Bu Bahar”,
Şerife Gündoğdu “Korona-1”, “Korona-2”, “Korona-3” ve “Yazın Dostlarım” ve
Ulvi Yürük “Evde Kal Türkiye’m” başlıklı şiirler ve divan şiiri örnekleri için de Huzulî “Tehzil-i Huzulî”,
İzzet Kocadağ “Kaside-i Korona”, İzzet Kocadağ “Rubai”,
M. Fatih Koksal “Tehzîl-i Gazel-i Nedîm”,
Ozan Yılmaz “Nazire-i Gazel-i Ragıb Paşa”
ve Ömür Ceylan “Târih” başlıklı şiirler örnek olarak verilebilir. Şüphesiz konuyla ilgili olarak üretilen şiirlerin sayısı burada zikredilenden fazladır. Ancak burada belli örneklerle yetinilmiştir.
Yukarıda ifade edildiği gibi korona virüsü salgınına Türk dünyası da kayıtsız kalmamıştır. Türkiye’dekine benzer biçimde dil ve müzik verimleri ortaya koymuştur. İnternet ortamından alınan Azerbaycan’dan Osman Fermanoğlu’nun “Evdə Qal”, Kazakistan’dan Marat Omarov’un “Korona Virüse Hayır, Hayır”, Kırgızistan’dan Akın Jenishbek’in “Koronavirüs”, Türkmenistan’dan Mejit Poli’nin “Kuraňa Derdy” başlıklı şiirleri Türk dünyasının da koronaya karşı benzer şekilde tepkilerinin örneği olarak ortaya çıkmıştır.
Edebî verimlerin yanında müzikal ürünler de söz konusudur. Bunlar arasında Aksaraylı Kıriminli Recep Öztürk’ün oyun havası (URL-1), Şerif Topal’ın “Korona Virüsü” klibi (URL-2), Murda-Eh Baba’nın “Korona Virüs Şarkısı” adlı rep çalışması (URL-3), Aydın Aydın “Korona Var Öpme” adlı mülemma şarkısı (URL-4) ve Azerbaycan’da Namiq Məna və oğlu Səməd’in korona virüsü meyhanası ((URL-5) Kırgızistan’dan Bek Borbiev’in “Evde Ol” adlı ortaklaşa söylenen şarkısı (URL-6)) örnek olarak gösterilebilir. Buradaki örneklerden başka bu hususta yazının sınırlarını aşacak ölçüde edebî müzikal verimlerin ortaya konduğunu da ifade edelim.
Dünyayı derinden sarsan bu salgın karşısında, ülke olarak büyük ölçüde üzerimize düşeni yaptığımız ortadadır. Milletin devletle ayrılmaz bir bütünlükle gösterdiği çaba sonucunda salgını daha az hasarla atlatıyor oluşumuz, ferdî ve müesses yapıda herkesin olabildiğince sorumluluk aldığının da göstergesidir. Bütün bu işleri yaparken gönlümüzün de bu meseleye çare aradığı görülmektedir. Çünkü Korona virüsü ve benzeri salgınlar “toplumsal eşiklerde güvensizlik temel bir tutuma dönüştüğünde” ve bahse konu salgınların “diğer etkileri ve toplumsal tükenmişlik başka bir içerik ve derinlik kazanarak şekil almaya başlar.” (Macit 2020: 337). Korona virüsü konusunda yoğun bir sanat faaliyetinin bu cümleden yukarıda zikredilen şiirlerin bu arayışın sonucunda ortaya çıktığı düşünülebilir. Şüphesiz bu şiirlerin çoğu iddialı sanat işlemeleri olarak olmasa da toplumu derinden sarsan bir hadiseyi ifade ettikleri ve toplumu üstteki alıntıda altı çizilen durumlardan bir bakıma korudukları için oldukça önemli verimler olarak değerlendirilmelidir.
Sonuç olarak bu şiirler, Türk milletinin büyük hadiseleri tarihî hafızasından ziyade edebî hafızasına yazdığının delilleri olarak kayda değer özellik taşımaktadırlar. Bu şiirler derin yapıda millet ve toplum olarak bizim büyük hadiseler karşısındaki tutumumuz hakkında da ipuçları vermektedir. Bu şiirler ayrıca “yeni” ve “bilinmez” olanın “eski” ve “geleneksel” bir araçla başka bir ifadeyle dille, bu cümleden şiir diliyle ifade edilmesi de dikkat çekicidir. Millet olarak toplumu derinden etkileyen olumlu ve olumsuz olaylarda dile müracaat edişimiz tesadüfi değildir. Bu tavır yeterince kıymetini bilemediğimiz Türkçenin geçmişte olduğu gibi bugün de en güvenilir liman olduğunun göstergesidir. Genelde dünyayı özelde milletimizi etkileyen her türlü olağanüstü hadiseyi dilimize emanet etmemiz bu bakımdan son derece anlamlıdır. Sözü Türkiye’de ilk korona virüsü tanısını koyan, salgın sürecinde de çok büyük emekleri olan ve bu illet sebebiyle 01.04.2020 tarihinde kaybettiğimiz görev şehidimiz Prof. Dr. Cemil Taşçıoğlu’na ithafen Göz Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Sait Eğrilmez tarafından yazılan ve değerli kardeşim Müzik Araştırmacısı Necdet Kurt tarafından bestelenen “Salgın Destanı”yla bitirelim.

Salgın Destanı
Bir doğduk, çırılçıplak, anla artık dengini
Elbisenin kumaşı, bezi ayırt eder mi?
Mikrop ayrı tutmazken, fakir ile zengini,
Mülkü, parası, narhı, bizi ayırt eder mi?

Dünya’ya fiyat biçtik, alır, satar, öderiz
Bilmeyiz ki biz neyiz, şatsalar ne ederiz?
Bu dünya bir pencere, biraz bakar gideriz
Kahpe feleğin çarkı, bizi ayırt eder mi?

Hepimiz aynı kökten, Âdem’den geliyoruz
Sarı, siyah, beyazı bizler üretiyoruz
Mikroplar ırk tanımaz, gördükçe görüyoruz
Ten rengimizin farkı, bizi ayırt eder mi?

Konuşmayı bilmezken, baktın gönül gözünle
Büyüme hep çocuk kal, cevherinle, tözünle,
Merhamet çocuklarla, kirlenmemiş sözünle
Dilimizdeki türkü, bizi ayırt eder mi?

Bir nefes sıhhat idi, Süleyman’ın hayali
Saray, ordu, para, pul; değiştirmez bu hâli
Bir kubbede yaşarız, birer yolcu misali
Efradı, evi, barkı, bizi ayırt eder mi?

Sait Eğrilmez der ki, yaşadığımız acı
Ancak kurtarır bizi, güç birliği ilacı
Başımızın üstüne, konulsa kral tacı,
Şapkası, fesi, börkü, bizi ayırt eder mi? (URL-7).

Kaynaklar

AYDEMİR, Gonca [haz.], Şairlerden Şiirler/Coronatufan 2020, Sahil Kitap, Ankara, 2020, 176 s.
MACİT, M. Hanifi, “Koronavirüs Üzerine Felsefi bir Değerlendirme”, Covıd-19: Küresel Salgının Siyası, Sosyal ve Ekonomik Yansımaları, [ed. K. A. Koçak], Türk Akademisi Siyasi Sosyal Stratejik Araştırmalar Vakfı, Ankara, 2020, s. 333-338.
YILTER, Sait, Koronavirüs Edebiyatı -Şiir-, Hiperlink, İstanbul, 2020, 371 s.
URL-1 https://youtu.be/fTZylpsSDiI
URL-2 https://www.youtube.com/watch?v=WjDBohXfZ04
URL-3 https://www.youtube.com/watch?v=USpY3TbIMRU
URL-4 https://www.youtube.com/watch?v=bVtNRTMBoXU
URL-5 https://www.youtube.com/watch?v=5Pkhz8M3io0
URL-6 https://www.youtube.com/watch?v=ERm7QSFP4Rw
URL-7 https://www.youtube.com/watch?v=TO7DfomJH2M